RAM Frekansı Nedir? Bellek Hızı Performansı Nasıl Etkiler?

RAM tercihi yaparken herkes ilk olarak MHz cinsinden belirtilen frekanslara, başka bir deyişle RAM (Random Access Memory) hızına bakar. Yıllardır belleklerin önemi ve performansa etkisi konusunda sorular soruluyor. En kısa şekliyle yüksek frekanslar daha iyidir diyebiliriz lakin bu cevap yeterli değil.

Rastgele erişimli bellek, işlemcinizin hızlı bir şekilde erişmesi gereken veriler için geçici depolama görevi gördüğünden performansta çok önemli bir rol oynar. RAM performansını doğrudan etkileyen en önemli faktör frekansıdır desek yanılmış olmayız. Daha önce uzun uzadıya anlattığımız gecikme süreleri (zamanlamalar) de önemli, ancak frekanslar daha çok ön plana çıkıyor.

RAM Zamanlaması Nedir? CAS, RAS, tRCD, tRP ve tRAS Gecikmeleri Neden Önemli?

AMD ve Intel’in mevcut işlemcileri artık DDR5 desteğiyle birlikte yüksek frekans hızlarına destek sunuyor. CPU’larla yerel olarak DDR4-3200 ve DDR5-5600 gibi hızlara destek sunulsa da, hız aşırtma (özel profiller) ile birlikte DDR-4000 ve DDR5-8000 gibi frekansları görmek mümkün.

Bu rehberimizde RAM frekansının neyi ifade ettiğini, performansa etkilerini ve diğer tüm detayları ayrıntılı olarak ele almaya çalışacağız. Öncelikle rastgele erişimli belleklerin ne olduğuna kısaca değinelim.

Rastgele erişilebilir bellek yani RAM, bilgi-işlemin en temel öğelerinden biridir. Başta laptop, masaüstü bilgisayar, akıllı telefon ve tabletler olmak üzere kullandığımız çoğu cihazda bazen farklı türlerde de olsa bir rastgele erişimli bellek kullanılır. RAM, bilgisayarınızın mevcut durumda üzerinde çalıştığı verileri depoladığı geçici bir bellek bankasıdır. Verilere hızlı şekilde erişim sağlanabilmesi için her zaman hazırdır. Böylelikle işlemciniz bir görevi yerine getirmek istediğinde tüm gerekli bilgilere anında ulaşabilir.

İster masaüstü bilgisayar (Windows, MacOS ya da Linux işletim sistemi barındıran), tablet veya akıllı telefon, isterse de nesnelerin internetine yönelik bir bilgi-işlem cihazı (akıllı televizyon vb.) olsun, her bilgi-işlem cihazı bir RAM’e sahiptir. Hemen hemen tüm bilgisayarların, daha uzun süreli erişim için bir kalıcı depolama birimleri de vardır. Ancak iş süreçleri RAM üzerinde tamamlanır.

Frekanslar ve MT/s

DRAM frekansı genellikle MHz cinsinden ölçülür, ancak ürün adı genellikle veri hızını MT/s cinsinden belirtir. Örneğin DDR5-5600. Çift veri hızlı RAM’in (DDR) piyasaya sürülmesinin ardından bellek üreticileri alıcıların işini kolaylaştırmak için veri hızı ve frekansı birbirinin yerine kullanmayı tercih etmekte. Her ne kadar bu doğru olmasa da bir süredir tüm teknoloji dünyası tarafından kullanılıyor. Biz de her zaman “frekans” ve “MHz” terimlerine yer veriyoruz lakin aslında tanımlamak için veri hızı (MT/s) kullanılmalı.

Başlangıç olarak, RAM hızı biraz yanlış bir terim ancak yaygın olarak kullanılıyor. Sistem RAM’inizin ne kadar hızlı çalıştığı aslında frekans, bant genişliği, toplam kanal sayısı, miktar, çift veri hızı (DDR), gecikme süresi ve hatta işlemcinizin hızı/genel mimarisi gibi çeşitli faktörlere bağlı. Çoğu kullanıcı “RAM hızından” bahsederken aslında RAM’in frekansına (saniyede işleyebildiği komut sayısı) atıfta bulunuyor. Ancak farklı faktörler olduğunu özellikle not edelim.

RAM frekansı MHz cinsinden ölçülür ve DDR4 sürümleriyle birlikte katlanarak artar. Örneğin 8 GB DDR4-2400 şeklinde açıklamayla sunulan bir ram 2400 MHz frekansta çalışıyor. RAM frekansları tipik olarak eski DDR2 modüllerinde 800 MHz’den DDR5’te 8000 MHz’e kadar değişiyor.

Burada hatırlanması gereken önemli bir nokta var: RAM, CPU’nun yaptığı gibi komut işlemlerini gerçekleştiremez. Bu nedenle daha yüksek bir CPU frekansı daha iyi PC performansı (neredeyse her zaman) anlamına gelirken, aynı durum yüksek frekanslı RAM için geçerli olmayabilir. Bu nedenle daha yüksek frekanslı RAM teknik olarak daha hızlı olsa da, bu ek hız her zaman daha iyi gerçek dünya performansına dönüşmeyebilir.

Veri depolamak için kullanılan sürücüler (SSD veya HDD) ise yapısı itibarıyla görev yönetimi için çok daha yavaştır. Bunlar statik bellek olarak da adlandırılır. DDR, “Double Data Rate (Çift Veri Hızı) anlamına geliyor ve DRAM frekansı ile doğrudan ilgili.

Temel olarak DDR RAM, saat döngüsü başına iki sinyal aktarabilen özel bir karakteristiğe sahip. Bunun da ötesinde, çift sayıda (2-4 gibi) aynı özellikle DDR belleğe sahip olduğunuzda bunlar çift kanal (dual channel) olarak çalışabilir. Böylelikle çok çekirdekli işlemciler birden fazla kanaldan ihtiyaç duyduğu bilgilere ulaşabilir. Herhangi bir DDR RAM’in tam hızına ulaşması, senkronize olması için en az bir tane daha RAM’e ihtiyaç var. 4 RAM modülü kullandığınızda (destekli bir yonga seti ve CPU gerekli) ise dört kanallı bellek performansından yararlanabilirsiniz.

Çift Kanal RAM Neden Daha Performanslı?

Tek bir modül kullandığınızda tek bir kanalla sınırlandırılırsınız ve veri hızınız çift kanaldan yarıya düşer. Önemli bir not olarak, frekansınız aynı kalır, ancak çift kanal avantajı kaybolur. Elimizde bir adet X LPX 3600 CL16 DDR4 RAM diyelim ve detayları maddelerle anlatmaya çalışalım:

Bu bellek 1800 MHz Frekansında çalışır, 3600 MHz’de değil.
Elimizdeki RAM 3600 MT/s (saat başına iki aktarım, 1800 * 2) veri aktarımı yapabiliyor ve ürün ismindeki “3600” buradan geliyor.
Bilgisayarımıza aynı modülden bir tane daha taktık ve 2 adet belleğimiz oldu. Her ikisi de hala 1800 MHz’de çalışmaya devam ediyor, frekans değişmiyor.
Diğer taraftan aktarım hızı da hala aynı: saat başına 2 aktarım = 3600 MT/s.
Ancak artık belleklerimizi çift kanal modunda kullanabiliyoruz.
Bellek alanına iki erişim kanalı sayesinde çok çekirdekli bir CPU artık RAM modüllerine iki kanaldan ayrı ayrı erişebilir. Veri aktarımı yapılan kanal ikiye çıktığından dolayı aktarım hızı ikiye katlanabilir. Tıpkı tek şeritli ve çift şeritli yolda araçların akışı gibi. Yani şu anda saat başına 4 aktarım yapıyoruz. DDR sayesinde 2 transfer ve çift kanal sayesinde 2 transfer.
Anakart üzerinde yuva varsa ve anakart ile birlikte CPU bu desteği sunuyorsa, dört kanal desteğinden faydalanılabilir.

İlave olarak, çift kanal bellek kullanımının her zaman büyük performans avantajları sağlamadığını aktaralım. Performans farkı yaptığınız işe, oynadığınız oyuna ve her bir CPU çekirdeğinin belleğe tam olarak erişmesi gerekip gerekmediğine bağlı.

Kısa cevap: Duruma göre değişir. Gelin biraz daha derinlere inelim. RAM hızı üç temel şeyden etkilenir: Daha yüksek frekanslar, daha düşük gecikme süreleri ve daha fazla kanal. Bu faktörlerin her biri birbirinden tamamen farklı ve RAM performansını farklı yönlerden etkiler.

Frekans ya da saat hızı en basit olanı: Frekansı artırdığınızda performans da artar. Frekansı artırmak bellek bant genişliğini ya da herhangi bir zamanda aktarılabilecek veri miktarını artırır. Bu oldukça basit ve RAM hız aşırtma işlemi temelde CPU/GPU hız aşırtma süreciyle aynı mantıkla yürür. Bununla birlikte, RAM frekansındaki farklılıklar ne kadar büyük bir artış elde ettiğinize ve sisteminizde başka, daha acil darboğazlar olup olmadığına bağlı olarak performans üzerinde oldukça ince bir etkiye sahip olabilir.

Gecikme madalyonun diğer yüzü zira çünkü düşük gecikme saniyede aktarılan veri miktarını artırmaz, ancak CPU ve RAM’in iletişim kurması için gereken süreyi azaltır. Gecikme süresini manuel olarak düşürmek frekansı artırmaktan çok daha karmaşık ve zor. Bu nedenle çoğu kullanıcı gecikme sürelerinin ince ayrıntılarına zaman ayırmak istemiyor. Üreticiler de BIOS üzerinden ayarlanabilen hazır profillerle (XMP, EXPO teknolojileriyle) işleri kolaylaştırıyor.

Frekans ve gecikme hakkında dikkat edilmesi gereken bir şey daha var: Birini iyileştirmek için ayarlarla oynadığınızda genellikle diğerini olumsuz etkilersiniz. Gecikme değerlerini iyileştirirken aynı zamanda frekansı artırmak çok zor, aynısı tersi için de geçerli. Eğer hız aşırtma yapmak istiyorsanız, frekansı tek başına artırdığınızda sorunlarla yüzleşebilirsiniz. Böyle durumlarda gecikme değerlerini biraz daha gevşetmeni gerekebilir.

RAM Nasıl Overclock Edilir?

Bellek kanalları ayarlar menüsünden değiştirebileceğiniz bir şey değil ve bundan detaylıca bahsettik. Son tüketiciye sunulan anakartlar ve işlemciler genellikle yalnızca iki bellek kanalı sunmakta. Eğer iki ya da dört RAM belleğiniz varsa, bunlar çift kanal modunda çalışacaktır. Yalnızca tek bir belleğiniz varsa RAM’iniz tek kanal modunda çalışır ve bu da bellek bant genişliği açısından ciddi bir dezavantaja neden olur.

RAM Hızı Neden Önemli?

Her şey hızlı bir şekilde aktarılabilen çok sayıda veriye erişmesi gereken CPU ile alakalı. CPU’lar aslında önbellek adı verilen kendi özel yüksek hızlı belleklerine sahip, ancak bildiğiniz gibi bu belleklerin miktarı çok düşük. Bilgisayarımızın beyni olan işlemciler er ya da geç RAM’den bazı verileri çekmek isteyecek. Frekanslar ne kadar hızlıysa RAM’in verileri aktarma hızı da o kadar iyidir. Eğer aktif olarak çalışan oyun veya uygulama çok miktarda veriye ihtiyaç duyuyorsa hızlı bellekler işte o an etkisini gösterecektir.

Tüm yazılımlar aynı değildir: Tüm uygulamalar ve oyunlar RAM ile aynı şekilde iletişim kurmaz. Tıpkı tüm uygulamaların ve oyunların daha fazla CPU çekirdeğinden, daha hızlı bireysel çekirdeklerden veya daha hızlı grafiklerden yararlanmaması gibi. Daha hızlı RAM’lerin etkisi de bilgisayarınızla ne yaptığınıza bağlı.

Doğrusu, DRAM frekansınızı artırdığınızda çoklu görevler de dahil olmak üzere basit masaüstü işlevlerinde pek fark görmezsiniz. Özellikle masaüstünüzde çoklu görevlerde, RAM kapasitesi deneyiminiz için DRAM frekansından çok daha önemlidir. Eğer oynadığınız oyun veya çalıştırdığınız uygulama çok fazla bellek tüketiyorsa, RAM kapasitesi çok daha önemli bir etken haline geliyor. RAM kapasitesi (8 GB, 16 GB gibi) o an için dolduysa takılmalar yaşayabilirsiniz, performans düşebilir ve işlemleriniz yavaş gerçekleşebilir.

16 GB RAM ile Oyun Oynamak: Çok Şey Kaçırıyoruz

RAM frekansı, özellikle oyun ve video düzenleme gibi bellek yoğun görevlerde bir bilgisayar sisteminin performansını doğrudan etkiler. Daha yüksek RAM frekansları genellikle daha yüksek veri aktarım hızlarına neden olarak sistem performansını büyük ölçüde artırır. Ayrıca RAM frekansının artması, özellikle hızlı işlem ve büyük veri erişimi gerektiren görevlerde yükleme sürelerinin kısalmasını ve sistem yanıt hızının artmasını sağlayabilir.

Ancak RAM frekansının performans üzerindeki gerçek etkisinin sistemin özel donanım ve yazılım yapılandırmasına bağlı olarak değişebileceğini tekrardan hatırlatalım. Bazı durumlarda, özellikle bellek bant genişliğine büyük ölçüde bağımlı olmayan görevlerde bellek hızından elde edilen performans artışı çok minik miktarlarda olabilir. Hatta bazı durumlarda hiç fark göremeyebilirsiniz.

Üretkenlik Performansı

Bir Adobe Premiere testini ele alalım. Premiere gibi video işleme uygulamalarında daha yüksek frekanslara ulaşabilen DDR5 kitler, DDR4 belleklere göre CPU üzerinde kabaca ~% 8’lik bir performans artışı sağlıyor. Bu arada DDR5 RAM’lerin DDR4’e göre çok daha yüksek gecikme sürelerine sahip olduğunu belirtelim. Dolayısıyla, genel olarak yüksek gecikme sunan ilk nesil DDR5 bellekler bile frekansları sayesinde iş yüküne bağlı olarak fark yaratabiliyor.

Önümüzdeki yıllarda DDR5 teknolojileri geliştikçe frekanslar daha da artacak, ayrıca düşük gecikmeli bellekler piyasaya çıkacak. Vurgulayarak söylediğimiz gibi, bellek hızı her görevde aynı performans farkını yaratmayacaktır. Hatta genelde farklar %5’in altındadır. Zaman zaman fark algılanamayabilir bile.

Farkı daha iyi anlamak için aşağıdaki videomuzu izleyebilirsiniz:

RAM frekansının oyun performansı üzerindeki etkisini anlatmak biraz karmaşık. Her oyunun arkasındaki ekip ve oyun motoru farklı olabilir. Grafikler, oyun kaplamalarının boyutu, oyunun büyük haritası, oyun tipi ve kodlama gibi birçok etken var.

Bazı oyun motorları doğaları gereği DRAM frekansından hiç etkilenmezken, daha ileri teknoloji oyun motorları yüksek frekanslardan faydalanabilir. Bazı oyunlarda %3-5 civarında performans farkı yaşanırken, bazılarında hiç kıpırdama olmayabilir. Ancak şöyle bir mesele var ki, ortalama FPS artmasa bile %1 ve % 0.1 FPS değerlerinde iyileşmeler görebilirsiniz.

Bu değerler neyi gösteriyor? %1 ve %0.1 FPS değerleri, oyunun donanıma aşırı yük bindirdiği sahnelerde meydana gelebilecek aşırı FPS düşüşlerinin belirli anlarını ayırmak için kullanılıyor.

Peki FPS’deki %1 ve %0,1’lik düşüşleri iyileştirmek neden bu kadar önemli? Eğer bu rakamlar ortalama FPS’nize ne kadar yakınsa, oyun oynarken yaşanan ani kasılmaları, takılmaları ve gecikmeleri azaltabilirsiniz. RAM hızı da bu konuda sistemin genel performansına olumlu katkı sağlayabilir.

Ek olarak, motorlarda çalışan modern oyunlarla karşılaştırmalı testler yaptığınızda kare hızlarında oldukça ciddi farklar elde edebilirsiniz. Bazı oyunlar, yüksek RAM frekanslarından daha iyi faydalanacak şekilde geliştirilebilir.

Birazdan kendi yaptığımız kapsamlı testlere geçeceğiz. Öncesinde farklı kaynaklar tarafından yapılan kıyaslamalara bakalım. Örneğin JayzTwoCents, 2133 MHz (XMP etkinleştirilmeden stok hız) ve 3867 MHz’de birkaç oyunu test etmişti. FPS değerleri gördüğünüz gibi hatrı sayılır seviyede yükseldi:

Hardware Unboxed, toplam 41 oyunda DDR4 ve DDR5 RAM kıyaslaması gerçekleştirdi. Bu kadar geniş oyun yelpazesinin ortalaması alındığında, sonuçlar hem ortalama kare hızında hem de oyunlar genelinde %1’lik en düşük oranlarda bir artış olduğunu gösteriyor:

Örneğin Far Cry 6, bellek frekansı konusunda çok fark yaratan oyunlardan birisi:

Techspot, özellikle DDR4 ve DDR5 belleklerdeki frekans ve gecikmeye odaklanan kıyaslamalar paylaşmıştı. Sonuçlara bakılırsa büyük farklar yok, ancak frekans farkı açıldıkça aradaki performans farkının yüksek seviyelere çıkabildiğini görüyoruz. İş kısmına gelince, Adobe Photoshop 2022 kullanıldığında daha yavaş ve daha hızlı RAM arasında gözle görülür performans farklılıkları var.

2400 MHz vs. 3600 MHz vs. 4000 MHz: Oyun Performansı

Aradaki farkı görmek için detaylı testlerimize bakabilirsiniz:

4800 MHz vs. 6000 MHz

Bir diğer videomuz:

DDR4: XMP & EXPO ile Yüksek Frekanslar Oyunlara Ne Kadar Etki Ediyor?

PCWorld, gecikmeleri de hesaba katarak bazı testler yapmıştı. Aşağıdaki tabloda test edilen tüm RAM hızları ve gecikme sürelerini görebilirsiniz:

RAM Özellikleri	Gecikme
2666 MHz CL19-19-43	~ 14.25 ns
3000 MHz CL16-18-38	~ 10.67 ns
3000 MHz CL14-14-14-34	~ 9.33 ns
3200 MHz CL16-18-18-38	~ 10.00 ns
3200 MHz CL14-14-14-34	~ 8.75 ns
3600 MHz CL18-22-42	~ 10.00 ns
3600 MHz CL16-16-36	~ 8.89 ns
3800 MHz CL18-22-22-42	~ 9.47 ns
4000 MHz CL18-22-22-42	~ 9.00 ns
4000 MHz CL17-17-37	~ 8.50 ns
4266 MHz CL18-26-26-46	~ 8.44 ns

Bu aslında yıllardır bilinen bir konu. AMD markalı bir CPU kullanıyorsanız, RAM frekansı genel sistem performansını daha fazla etkileyecektir. Temel olarak, AMD’nin mevcut Zen CPU mimarileri yapısı gereği RAM hızına daha bağımlıdır. Bunun nedeni, Ryzen işlemciler tarafından kullanılan ve CPU’nun kendi çalışması için kullanacağı küçük miktardaki kalıp içi bellek olan “Infinity Fabric” yapısı. Söz konusu APU’lar olduğunda ise bellek frekansının önemi ikiye katlanıyor.

Aşağıda AMD CPU ile yapılan bir test görebilirsiniz. Elbette her oyunda aynı farklar olmayacaktır, ancak genel olarak AMD imzalı yongalarda RAM frekansı daha önemli. AMD platformunda RAM hızı arttıkça oyun içi performansta doğrusal bir iyileşme oluyor.

Ancak etkili RAM hızı, bu kıyaslamalarda gördüğünüz “FCLK” ölçümüyle de sınırlı. FCLK, AMD CPU içindeki Infinity Fabric’in saat hızını ifade eden bir terim. Eğer FCLK son RAM hızınızla 1:2 ölçek değilse, aslında performansın düşmesine neden olur. Infinity Fabric doğrudan etkili RAM hızına bağlı olduğundan, aynı senaryoda en hızlı DDR4-4000 RAM’in aslında DDR4-3800 RAM’den daha yavaş olmasının nedeni budur.

Entegre grafikli bir AMD APU veya Intel CPU kullanıyorsanız RAM hızı, VRAM’i iki katına çıkaracağından entegre grafiklerinizin performansını da büyük ölçüde etkileyecektir.

Bu konudan defalarca kez bahsettik, cevap hayır. Mümkünse her zaman çift kanal (dual channel) RAM kullanın. Masaüstü bilgisayarlarda RAM’leri değiştirmek çok kolaydır ve bu dizüstü bilgisayarlar için daha büyük bir sorun.

Bellek performansını etkileyen tüm faktörler arasında çift kanal modu hiç şüphesiz en önemlisi. Etkinleştirilmesi kolay olmasının yanı sıra (yalnızca iki veya dört adet RAM’e sahip olmanız gerekiyor), aynı zamanda hem uygulamalarda hem de oyunlarda performansı büyük ölçüde artırır. Bu arada gecikme de bazen önemli olabilir, ancak genellikle çok da önemli değil.

Örneğin DDR4-3200 şeklinde tanıtılan bir RAM satın aldınız. Bu RAM’leri sisteminize taktığınız anda doğrudan 3200 MHz hızda çalışmayabilir.

Görev Yöneticisi

En kolay yol Windows 10 ve Windows 11’in yerleşik Görev Yöneticisi’ni kullanmak:

Görev Yöneticisi’ni açmak için Ctrl + Shift + Esc tuşlarına basın veya görev çubuğuna sağ tıkladıktan sonra Görev Yöneticisi’ne tıklayın.
Performans sekmesine tıklayın.
Ardından sol bölmedeki Bellek kısmına giriş yaptığınızda bazı bilgiler karşınıza çıkacak. Ekran görüntüsünde “Hız: 2667 MHz” şeklinde gördüğünüz gibi.
Bir hatırlatma yapmamız gerekiyor. İşletim sistemi sürümünüze ve derlemesine bağlı olarak, Görev Yöneticisi’nde bellek hızınızın yarısı görünebilir. Örneğin benim belleklerim 2666 MHz’de çalışıyorken burada 1333 MHz şeklinde bir değer görebilirdim. Böyle durumlarda değeri ikiyle çarpmayı unutmayın.

Komut İstemi

Çalıştır iletişim kutusunu açmak için Win + R tuşlarına aynı anda basın.
Kutucuğa “cmd” yazın ve Enter tuşuna basın.
Aşağıdaki komutu tırnak işaretleri olmadan yazın ve Enter’a basın.
“wmic memorychip get speed”

Windows PowerShell

Başlat menüsüne sağ tıklayın ve “Windows Powershell (Yönetici) seçeneğine tıklayın.
Sonrasında tırnak işaretleri olmadan aşağıdaki komutu yazın ve Enter tuşuna basın:
“Get-CimInstance -ClassName Win32_PhysicalMemory | Format-Table Devicelocator, Manufacturer, Speed”
Burada hızla beraber ürüne bağlı olarak RAM üreticisi ve takılı olduğu yuvalar da görünecek:

CPU-Z: RAM Bilgileri Nasıl Öğrenilir?

Detaylı RAM bilgilerine ulaşmak için CPU-Z oldukça pratik bir yazılım. Buradan indirebilir ve bilgilere anında erişebilirsiniz.

CPU-Z Memory sekmesinde “DRAM Frequency” kısmı belleğin anlık çalışma frekansını gösterir. Belleğin “Double Data Rate” çalışma prensibinden dolayı burada mevcut hızın yarısını görürüz. Gördüğünüz değeri 2 ile çarpın.

Memory Sekmesi